Klimaatvluchtelingen bestaan niet
Miljoenen mensen zijn op de vlucht voor het klimaat. Natuurrampen en andere verwoestende gevolgen van de klimaatverandering verdrijven kwetsbare gemeenschappen van de plaatsen waar ze altijd hebben gewoond, vaak in eigen land maar ook over grenzen heen. Vooral voor deze laatste groep ontheemden bestaat geen enkele vorm van internationale bescherming want een 'klimaatvluchteling' bestaat officiëel niet.
Rampen nemen niet alleen toe in frequentie, ze worden ook intenser als gevolg van klimaatverandering. Het risico op ontheemding als gevolg van natuurrampen verdubbelde op veertig jaar tijd.
Het zijn vaak de armste gemeenschappen in de meest kwetsbare gebieden die het hardst worden getroffen. Dit zorgt voor nieuwe migratiestromen, vaak in eigen land omdat deze gemeenschappen geen middelen hebben om over een grotere afstand te migreren. Maar ook de internationale migratie neemt toe. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de verdwijnende eilandstaten.
Geen bescherming
Mensen op de vlucht voor geweld en vervolging hebben onder de Conventie van Genève recht op asiel en bescherming in andere landen. Weerfenomenen en klimaatverandering vallen niet onder de conventie. Een 'klimaatvluchteling' bestaat dus juridisch gezien niet.
Bovendien is klimaat meestal niet de enige reden om te migreren. Vaak is het de catalysator voor tal van andere problemen. Een voorbeeld daarvan is het conflict in Syrië, dat voorafgegaan werd door een jarenlange droogte in de meest vruchtbare landbouwstreek. Om die reden is het moeilijk om een 'klimaatontheemde' te identificeren en dat draagt bij aan de lakse houding van de internationale gemeenschap.
Beleidsaanbevelingen
Klimaatontheemding is een complex probleem. Een sluitende oplossing op korte termijn is er niet. Toch zijn er verschillende initiatieven die België en Europa kunnen ondernemen om een eerste antwoord te bieden en toe te werken naar een lange termijnoplossing.
Concrete beleidsaanbevelingen vallen onder drie pijlers:
1. Verminder de nood om te migreren
Maatregelen om klimaatontheemding te vermijden zijn in de eerste plaats maatregelen die klimaatverandering inperken. Dat wil zeggen dat de eerste, belangrijke stap is om een ambitieus, (inter)nationaal klimaatbeleid te voeren dat in lijn is met de temperatuurdoelstelling van het Akkoord van Parijs.
Hoewel het verminderen van onze uitstoot van broeikasgassen uiterst belangrijk is, zal het niet volstaan. Succesvolle adaptatie vermindert de kwetsbaarheid en verhoogt de weerbaarheid van gemeenschappen die risico op ontheemding lopen. Capaciteitsversterking, technologietransfers én voldoende internationale klimaatfinanciering die bovenop ontwikkelingssamenwerking komt en op een zinvolle manier besteed wordt zijn essentieel om kwetsbare landen bij te staan in hun adaptatienoden.
2. Begeleid klimaatontheemden
Mensen op de vlucht voor het klimaat hebben bescherming nodig. Toch is het niet nodig en zelfs niet wenselijk om de Conventie van Genève uit te breiden. Wel moeten beleidsmakers hun verantwoordelijkheid opnemen door bijkomende internationale juridische instrumenten te creëren waarin een toekenning van verblijfsmogelijkheden mogelijk is voor mensen die niet vallen onder de criteria van de Conventie van Genève.
3. Zet migratie in als adaptatiestrategie
Adaptatie kan noodgedwongen migratie voorkomen maar omgekeerd kan migratie ook een effectieve adaptatiestrategie zijn. In sommige gevallen is het niet haalbaar om zich aan te passen aan de veranderingen die voor de deur staan en is het beter om vooraf en gepland te verhuizen.
Daarnaast is soms ook geplande hervestiging van hele bevolkingsgroepen nodig, bijvoorbeeld in het geval van verdwijnende eilandstaten. In die gevallen moet migratie actief aangemoedigd en degelijk gepland en begeleid worden.
Daarbij moet het beleid steeds de vrije keuze van de betrokkenen respecteren en er rekening mee houden dat migratie tot verhoogde kwetsbaarheid kan leiden, vooral bij vrouwen en kinderen.
Lien Vandamme, Beleidsmedewerker Klimaat en Natuurlijke Rijkdommen
Flor Didden, Beleidsmedewerker Migratie
