Van 17-19 april vonden de jaarlijkse Lentevergaderingen van het IMF en de Wereldbank plaats in Washington DC. De context? Volgens het IMF’s Lente 2024 World Economic Outlook rapport is ‘de voorspelling voor de mondiale groei over vijf jaar het laagst in decennia’. En is de kloof in de groei van het inkomen per hoofd van de bevolking tussen de armste en rijkste landen de afgelopen vijf jaar groter geworden, voor het eerst deze eeuw. Een ander rapport door de concessionele arm van de Wereldbank IDA onder de welluidende titel The great reversal voegde daaraan toe: “Een verdere verzwakking van de wereldwijde groeivooruitzichten op lange termijn zou waarschijnlijk zwaar wegen op de toch al matige vooruitzichten voor IDA-landen.”
Maar consensus over uitdagingen leidde niet per se tot eenzelfde analyse van wat er precies op het spel staat en dus nog minder over de oplossingen. Een voorbeeld is de schuldencrisis in lage-inkomenslanden. Het IMF houdt vol dat de schuldencrisis niet systemisch is en dat landen te maken hebben met een liquiditeitscrisis in plaats van een solvabiliteitscrisis. In de praktijk: De kost van lenen is zo hoog dat landen met in totaal zo’n 3,3 miljard mensen - ongeveer 40 procent van de wereldbevolking - meer uitgaven aan rentebetalingen dan aan onderwijs of volksgezondheid.

Better, bigger, bolder. Dat zijn al een tijdje de centrale termen die gebruikt worden om het hervormingsproces (de Evolution Roadmap) samen te vatten dat de Wereldbank in 2022 initieerde en dat nu haar operationaliseringsfase ingaat. Het proces rond die ‘Evolution roadmap’ van de Wereldbank bleek toch vooral een oefening in efficiëntie, balansoptimalisatie en financiële innovaties (via verdere uitbreiding van de private finance first-benadering van ontwikkeling) in plaats van een diepgaande reflectie over de rol die de instelling speelt in haar missie om de laagste inkomenslanden ter wereld te helpen (zie analyse Bretton Woods project).

In het rijtje financiële innovaties paste de 11 miljard dollar ‘pledge’ door 11 landen voor nieuwe financieringsinstrumenten - een portfoliogarantieplatform waar België ook aan bijdroeg, een hybride kapitaalmechanisme en een nieuw Liveable Planet Fonds - die zijn ontworpen om de leencapaciteit van de bank te vergroten en de bank in staat te stellen meer risico's te nemen voor mondiale uitdagingen. De toezegging kan tot zes keer zoveel financiering opleveren - 70 miljard - via de hefboomwerking van de Wereldbank.

In het rijtje efficiëntiewinsten past een nieuwe reeks indicatoren die de Bank heeft ontwikkeld om haar activiteiten te evalueren (corporate scorecard), waarbij ze van 150 naar slechts 22 indicatoren evolueert. Ook wil de Bank de goedkeuring van projecten en programma's radicaal versnellen en de regels en procedures vereenvoudigen door gebruik te maken van een op risico gebaseerde aanpak op maat. In het rapport Big Bank Theory duidt de organisatie Recourse aan welke risico’s dergelijke aanpak op vlak van accountability tegenover betrokken gemeenschappen kan hebben.

Ook de 21ste herfinanciering en inhoudelijke focus van IDA, de arm van de Wereldbank die lage-inkomenslanden financiert, stond op de agenda (zie deze blog van Maria Jose Romero, Eurodad). In december stelde voorzitter van de Wereldbank Ajay Banga nog dat de aandeelhouders de volgende herfinanciering tot de “grootste ooit moeten maken”. Echter, “donorlanden dringen aan op hun moeilijke begrotingssituatie en ook de bank was tijdens de Spring Meetings terughoudender in haar oproep en had het over een doelstelling van 100 miljard dollar, wat in reële termen neerkomt op een kleiner bedrag dan de 93 miljard dollar van 20ste herfinanciering van IDA in 2021, gezien de hoge inflatie in de tussenliggende jaren”. De vraag blijft verder ook of het beleidskader dat in ontwikkeling is wel zal bijdragen aan de nodige economische transformatie van landen – slechts 18 van 81 IDAlanden slaagden er de afgelopen 60 jaar in om de cyclus van afhankelijkheid van ontwikkelingsfinanciering te doorbreken - en of het Private Sector Window, gezien haar tekortkomingen (zie Charles Kenny, CGD) kritisch tegen het licht gehouden wordt.

In haar communiqué wees de G24-groep van middeninkomenslanden en opkomende economieën erop dat de door het IMF overeengekomen quotaverhoging van vorig jaar nog steeds geen oplossing biedt voor de ondervertegenwoordiging van het Zuiden in de bestuursstructuur van het IMF, wat “de legitimiteit en geloofwaardigheid van de organisatie zal blijven ondermijnen”. Ook de bevestiging van Kristalina Georgieva als IMF-directeur voor een tweede termijn, in lijn met de ongeschreven regel van het gentlemen’s agreement tussen VS en Europa die het bestuur van de Bretton Woods Instituties onderling verdeelt, ondermijnt de legitimiteit van de instelling.

Een ander voorbeeld van het gebrek aan erkenning van het IMF voor ondervertegenwoordigde landen is dat het geen einde maakt aan het additionele IMF-toeslagenbeleid, dat landen sanctioneert via extra kosten op de gebruikelijke rentebetalingen en servicekosten, die toch al te kampen hebben met een verminderde begrotingsruimte en hoge schuldafbetalingskosten. De IMF-toeslagen treffen nu 22 landen, waaronder ook partnerlanden van de Belgische ontwikkelingssamenwerking zoals Benin en Senegal, volgens een nieuwe analyse van de denktank CEPR. Middenveldsorgansiaties wereldwijd blijven oproepen om een einde te maken aan deze praktijk. Nochtans bestaat het risico dat het IMF haar toevlucht neemt tot die additionele toeslagen (‘accumulated charges from its precautionary balances’ of surcharges) voor de financiering van het PRGT (Poverty Reduction and Growth Trust, Het belangrijkste instrument van het fonds voor het verstrekken van financiering tegen gunstige voorwaarden (momenteel tegen nultarief) aan lage-inkomenslanden. Het IMF verwacht namelijk dat de vraag naar PRGT-leningen dit jaar bijna 40 miljard dollar zal bedragen, meer dan vier keer het historische gemiddelde, maar toezeggingen van aandeelhouders blijven onvoldoende. Als deze aanpak wordt gevolgd, zou het fonds in feite toeslagen van zijn middeninkomenslanden met de zwaarste schuldenlast, zoals Oekraïne en Argentinië, gebruiken om concessionele financiering te verstrekken aan lage-inkomenslanden.

Het lijkt erop dat het venster voor een ambitieuze internationale architectuurhervorming voorlopig gesloten is. De Spring Meetings verliepen dan ook niet zonder protestacties. Zo kwamen organisaties op straat in Washington om schuldverlichting te eisen om de klimaatcrisis aan te pakken, IMF-toeslagen af te schaffen en nefaste conditionaliteiten en investeringen die fossiele brandstoffen bevorderen en landen tot bezuinigingen dwingen op te heffen (zie Gambing with the planet’s future). De denktank ‘Bretton Woods Project’ stelde deze keer een schril contract vast tussen discours en aanpak: “Tewijl medewerkers van het IMF en de Wereldbank de sessies van het Civil Society Policy Forum (CSPF) bijwoonden en verklaringen aflegden waarin problemen werden erkend en men openstond voor samenwerking, werden sommige demonstranten ondervraagd en onderworpen aan extra veiligheidsprocedures van het IMF”. 

De ambitieuze voorstellen en vragen kwamen vooral uit de hoek van G20-voorzitter Brazilië. In een paar dagen tijd bevestigden verschillende landen hun steun voor het voorstel van de Franse econoom Gabriel Zucman voor een belasting van 2% op het vermogen van miljardairs - de 3000 rijkste mensen ter wereld, dat Brazilië eerder al op tafel had gelegd. Naast Brazilië, Frankrijk en Spanje sprak ook de Belgische minister van Financiën Vincent Van Peteghem zich uit voor het initiatief. Zucman werkt nu aan een becijferd voorstel, dat in juni 2024 verwacht wordt.