Just transition gaat vooral over herverdeling

Geen uitvluchten meer

We weten het al een tijdje: de uitstoot van broeikasgassen moet drastisch naar beneden om onze planeet leefbaar te houden. Maar ondanks de klimaattoppen en dure woorden van beleidsmakers zakt die uitstoot amper. De dagelijkse excuses gelden niet en getuigen van een onmiskenbaar cynisme. Sparen we toekomstige generaties door een aanpak uit te stellen tot het ‘betaalbaar’, maar te laat is? Helpen we kwetsbare groepen die de eerste slachtoffers zijn van klimaatverandering, door het systeem in stand te houden dat hen kwetsbaar maakt én verantwoordelijk is voor het grootste deel van de uitstoot?

Meer dan ooit is duidelijk dat een transitie niet mogelijk is door gemorrel in de marge. Onze samenleving is toe aan een grondige totaalrenovatie. Geen miljoenen publiek geld voor een nieuwe productielijn van vervuilende multinationals, maar een nieuwe gediversifieerde productieorganisatie. Geen nieuwe landbouwtechnologie, maar een nieuw landbouwsysteem met landherverdeling. Geen afbraak van sociale bescherming, maar een heropbouw om tegenslagen op te vangen.

Wél herverdeling van macht

Een aanpak waarbij mensen uit de boot vallen, is gedoemd te mislukken. Een transitie die niet sociaal is, botst sowieso op verzet en vernietigt zichzelf. De gele hesjes, die zelf pleitten voor een alternatief sociaal klimaatbeleid, zijn een historisch voorbeeld van dergelijke weerstand. Een transitie kan daarom alleen werken als die sociaal is en macht herverdeelt. Dat betekent geen bonussen voor groene wagens, maar gratis en doeltreffend openbaar vervoer. Geen blind geloof in technologie, wanneer die is ingebed in een systeem van ongelijkheid en arbeidsrechtenschendingen. Denk aan de schrijnende verhalen achter de platformeconomie, waartegen vakbond ABVV en het Europees Verbond van Vakverenigingen actievoert.

Het is waanzin om te wachten op de grote vervuilers om het probleem waarvan ze zelf rijk worden op te lossen. “Sowieso zullen er drastische beslissingen genomen worden met een enorme impact op de samenleving”, vertelt Vanya Verschoore, coördinator van de organisatie reset.vlaanderen. “Een klimaataanpak die nog meer druk legt bij de mensen die vandaag al het minste macht hebben, de mensen die zelf weinig aan klimaatverandering kunnen doen, is een oneerlijke transitie. Zij moeten wél iets te zeggen hebben over de omslag.”

Tijd voor de just transition

Middenveld en arbeidersbewegingen pleiten daarom voor een duurzame en rechtvaardige transitie: een just transition. Het concept verenigt de aanpak van klimaatverandering met sociale herverdeling in een duurzaam economisch systeem.

Nieuwe, groene jobs met waardig werk en een sociaal vangnet zijn de toekomst. Sharan Burrow, algemeen secretaris van het Internationaal Vakverbond, zei naar aanloop van de Internationale dag van waardig werk dat jobbehoud de uitdaging van vandaag is. Maar het moeten “klimaatvriendelijke jobs zijn die de planeet stabiliseren en een koolstofvrije economie creëren”. Een transitie zal heftig zijn. Sommige vervuilende fabrieken en jobs zullen eraan moeten geloven. Maar als er betere alternatieven zijn, jobs die waardig werk inhouden, hoeft dat niet zo erg te zijn. Zo kan het vergroenen van de energiesector de uitstoot drastisch verminderen én heel nieuwe kwaliteitsvolle jobs opleveren.

Het is een revolutie: een transitie die niet business-as-usual is, ligt op tafel. De just transition verscheen expliciet in tal van gewichtige teksten. Van het klimaatakkoord van Parijs tot de Future Of Work-verklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie. Maar intussen is het duidelijk dat er voor de uitwerking niet zomaar gerekend kan worden op de bedrijven en overheden aan de onderhandelingstafel.

Om een just transition te realiseren, is er niet alleen nood aan sterke overheden om ambitie te tonen en beloftes te vervullen. Er is evenzeer nood aan een sterk middenveld, dat als tegenmacht kan dienen voor de talloze belangen die een succesvolle transitie tegenhouden. En die belangen wegen vandaag jammer genoeg zwaar op het beleid.

Middenveld als tegenmacht

Wereldwijd heeft het maatschappelijk middenveld nochtans het inzicht om de effecten van beleidsmaatregelen en systeemfouten op hun doelgroep te identificeren en inhoudelijke linken te leggen. Lokaal en internationaal zijn ze de waakhond om klimaatplannen op te volgen. Overal slagen ze erin mensen te mobiliseren om de druk hoog te houden. Al decennia strijden ze voor de sociale rechtvaardigheid die we nu aan een klimaattransitie moeten koppelen. Het middenveld zal dus de drijvende factor moeten zijn, om een transitie om te zetten van droom naar realiteit.

Auteur: Dries Merre