Olieramp(en) in Peru en Ecuador: kunnen bindende regels voor bedrijven het tij doen keren?
De grootschalige olielekkages in het Amazonewoud van Ecuador en voor de kust van Peru afgelopen januari hebben eens te meer duidelijk gemaakt hoe vernietigend petroleumwinning kan zijn voor mens en natuur.
In januari 2022 zijn voor de kust van Peru ongeveer 12.000 olievaten weggelekt. In dezelfde maand veroorzaakte een gebarsten pijpleiding in Ecuador een olielek in het Amazonewoud. Met alle gevolgen van dien voor de lokale gemeenschappen en ecosystemen.
Van 2012 tot mei 2021 werden volgens het Ministerie van Milieu in Ecuador maar liefst 1.213 olielekken geregistreerd. Volgens Alexandra Almeida van 11.11.11-partner Acción Ecológica kunnen het er ook veel meer zijn:
Tot 2019 moesten bedrijven alleen maar rapporteren bij lekkages groter dan vijf vaten. Kleine lekkages die toch schade en verontreiniging veroorzaken, worden niet aangepakt.
Toch lijkt het of de schuldigen van deze olielekken, ongestraft kunnen doorgaan met hun activiteiten. Ook in midden- en lage-inkomenslanden wordt daarom de druk verhoogd om bedrijven hun verantwoordelijkheid te laten opnemen. In Peru streefden partnerorganisaties naar een officieel Nationaal Actieplan voor Bedrijven en Mensenrechten op basis van overleg tussen de overheid, de bedrijven, de vakbonden en organisaties van inheemse gemeenschappen. Ook hier is één van de centrale thema's de zorgplicht van bedrijven.
Een voorbeeld van een specifieke actie is de oprichting van een mechanisme voor toezicht op zorgplicht of due diligence. De nadruk ligt hierbij op herstel en de versteviging van de rol van de staat om tot capaciteitsversterking van het bedrijfsleven te komen. Dit aan de hand van technische bijstand en opleiding, de ontwikkeling van richtlijnen en de bescherming van de rechten van milieuactivisten. Zelfs de uitwerking van een wetsontwerp over verplichte corporate due diligence staat op de agenda.
Energieproductie en het Amazonegebied
Een nieuwe regelgeving uit 2019 eist dat een olielek binnen de 24u gemeld wordt. In het Amazonegebied zijn de meeste lozingen te wijten aan breuken in de pijpleidingen, die de olie vanuit het Amazonegebied naar de zee brengen. Deze infrastructuur is meer dan 40 jaar oud, en nauwelijks onderhouden. Als er boetes worden uitgeschreven zijn deze vaak laag, waardoor bedrijven ze liever betalen in plaats van te investeren in renovatie.
De afgelopen 50 jaar is de Ecuadoraanse economie verankerd aan olieproductie en de Trans-Ecuadorian Pipeline. Dit met verwoestende gevolgen voor het milieu en de unieke ecosystemen van het land. Eind januari 2022 vond er een grootschalige olielek plaats in nationaal park ‘Cayambe Coca’, in het hart van het Amazonegebied. Daarbij raakten drie grote rivieren vervuild en werden ook de water- en voedselvoorraad van de omliggende inheemse gemeenschappen getroffen.
11.11.11-partner Acción Ecológica, dat al meer dan 20 jaar samenwerkt met getroffen gemeenschappen, schoot in actie en nam maatregelen om de lokale bevolking te ondersteunen. Ook in het Peruviaanse Amazonegebied gebeuren geregeld olielekkages dicht bij gemeenschappen die afhankelijk zijn van rivieren voor drinkwater, visvangst en transport. Deze drama’s krijgen nauwelijks aandacht van de pers en de politieke elite, aangezien ze zich erg ver van hun bed afspelen.
Maar ook de kustregio’s blijven niet gevrijwaard van olierampen, die veroorzaakt worden tijdens de petroleumwinning op zee of brandstoftransport. Zo veroorzaakte Repsol in januari, tijdens haar werken aan de kust ten noorden van Lima, een ramp van enorme omvang: er kwamen bijna 12.000 vaten ruwe olie in de zee terecht. Het Spaanse petroleumbedrijf trachtte aanvankelijk haar verantwoordelijkheid van zich af te schuiven door aan te geven dat het ongeluk gebeurde door de hevige golven, veroorzaakt door de vulkaanuitbarsting op Tonga.
11.11.11-partner DAR trok aan de alarmbel en wees erop dat het bedrijf geen rampenplan had en faalde in zijn waarschuwingssysteem om lekkages tijdig te signaleren. Door de locatie van de ramp, vlakbij de Peruviaanse hoofdstad, werd wel de publieke opinie wakker geschud. Zowel media als mensenrechten- en milieuorganisaties bundelden hun krachten en zetten de regering onder druk om op te treden tegen het bedrijf met een boete.
Gevolgen voor mens en natuur
Olielekkages vervuilen niet alleen rivieren en zee, ze bedreigen eveneens het levensonderhoud en de gezondheid van lokale gemeenschappen. Denk maar aan ademhalings- en huidproblemen door vrijkomende dampen. En ook voedselkwetsbaarheid is een probleem. Op lange termijn komen giftige stoffen uit de olie in de voedselketen terecht en tasten zo het lokale voedselsysteem aan.
Naast de enorme milieuschade hebben olielekkages ook enorme implicaties op sociaal vlak. In Peru zitten duizenden artisanale vissers maanden zonder werk zitten door de aangetaste visvangst. En ook horeca en het toerisme worden getroffen.
Vaak vertellen de bedrijven de gemeenschappen niet wat er gebeurd is. De lekkages gebeuren veelal 's nachts, en 's morgens hebben ze in heel wat gemeenschappen de gewoonte om vroeg te baden of te vissen. Mensen gaan zo de rivier in en komen er bedekt met olie uit. De ruwe olie kleeft aan hun lichaam, tast hun huid aan, en maakt hen vatbaar voor infecties en op latere termijn zelfs kanker.
Partnerorganisaties klagen wanpraktijken van bedrijven aan
De problematiek van de olielekken toont aan hoe grote bedrijven het allesbehalve nauw nemen met de lokale bevolking en het milieu. Ondanks de winsten die in de petroleumsector worden opgestreken, wordt onvoldoende geïnvesteerd in voorzorgsmaatregelen, milieuvriendelijke technologie en zelfs in het onderhoud van de infrastructuur. Gelijkaardige toestanden doen zich voor in andere sectoren, zoals de mijnbouw en grootschalige landbouw.
Het is opmerkelijk hoe internationale bedrijven in midden- en lage-inkomenslanden niet dezelfde standaarden aanhouden. De regelgeving is in de meeste gevallen minder streng, of kan op verschillende manieren omzeild worden. De organisaties waarmee 11.11.11 samenwerkt in de Andesregio - zoals Peru Equidad, DAR, Natura, Red Muqui, AE, CDES,... - zijn erg actief rond deze problematiek van bedrijven, mensenrechten en milieu. Ze trachten deze wanpraktijken onder de publieke aandacht te brengen, ondersteunen de lokale gemeenschappen in het opeisen van hun rechten en dringen aan op een betere regelgeving en controle.
Nood aan bindende regels voor bedrijven
De ramp aan de Peruviaanse kust en de manier waarop Repsol hiermee is omgesprongen, toont aan dat de zogenaamde maatschappelijke verantwoordingsprogramma’s van bedrijven om op vrijwillige basis regels te gaan toepassen, onvoldoende zijn.
Eén van de instrumenten die verbetering kunnen brengen in deze schrijnende toestanden, is een nationale, Europese en een internationale wetgeving rond de zorgplicht. Deze moet bedrijven enerzijds verplichten om de mensenrechten en milieustandaarden te respecteren. Anderzijds moet zo’n wetgeving de veroorzaakte schade identificeren, voorkomen en inperken. Bovendien moeten ook legale mechanismen voorzien worden om potentiële slachtoffers te compenseren.
Na ruim een jaar vertraging presenteerde de Europese commissie op 23 februari 2022 haar wetsvoorstel rond ‘due diligence’ dat grote Europese bedrijven (zoals Repsol) aansprakelijk maakt voor mensenrechtenschendingen en milieuvervuiling bij activiteiten binnen en buiten de EU.
Alleen ontbreken er enkele cruciale elementen in dit wetsvoorstel. Zo worden olielekken op water niet opgenomen in het wetsontwerp. Bedrijven zoals Repsol zouden met andere woorden ongestraft kunnen blijven, ook als de wet van kracht zou zijn. Nochtans voelen gemeenschappen de gevolgen van zo'n ramp nog jaren later en loopt ook het milieu onherstelbare schade op.
Middenveldorganisaties in België en Europa reageren ontgoochelend dat in de realiteit weinig grote gevallen van milieuschade onder de wetgeving vallen. Veel bedrijven hoeven dus niet na te gaan of zij schade aan de planeet toebrengen en daar verantwoordelijk voor zijn. We blijven daarom druk uitoefenen om dit wetsvoorstel aan te scherpen.
