WK in Qatar: Een spel van mensenrechtenschendingen

Het WK voetbal gaat dit jaar door in Qatar. Waarom is dat een probleem?

Qatar werd in 2010 geselecteerd als gastland door de FIFA om het WK te organiseren. Vrijwel meteen kwam er kritiek van mensenrechtenorganisaties en andere middenveldactoren omdat het land het niet al te nauw neemt met mensenrechten en amper ruimte laat voor het maatschappelijk middenveld.

Als je als land een WK wilt organiseren, moet je natuurlijk heel wat infrastructuurwerken uitvoeren. Zo zijn er in Qatar maar liefst zeven stadia gebouwd en is er een heel metrolijnstelsel aangelegd. Bij de bouw daarvan waren de arbeidsomstandigheden ronduit slecht. Hoe kan je verwachten dat een land het WK organiseert als er geen goed wetgevend kader is voor arbeiders, en in het bijzonder voor gastarbeiders?

Daarnaast zijn ook de rechten van LGTBQ+-personen heel beperkt. Intimitiet tussen twee mensen van hetzelfde geslacht is bij wet strafbaar. En ook vrouwen worden onderdrukt. In veel gevallen zijn ze afhankelijk van een mannelijke voogd, zoals hun eigen man, hun vader of hun broer. De keuze voor Qatar is dus heel omstreden vanwege de mensenrechtenkwesties.

Hoe is Qatar op de lijst van gastlanden gekomen voor het WK? En waarom wou het als gastland gekozen worden?

Qatar zou zijn gastlandschap gekocht hebben. Sepp Blatter, de voormalige FIFA-voorzitter, is ook in opspraak gekomen voor het bewerkstelligen van die omkoping en corruptie.

Het land is natuurlijk al een aantal jaren bezig met zijn imago op te krikken. Sport is één manier om dat te doen. In 2011 viel de Parijse voetbalclub PSG in handen van de Qatarese emir. In 2016 is ook het WK wielrennen doorgegaan in het land. En nu het WK voetbal. Ze doen duidelijk aan ‘sportwashing’.

Ze doen aan 'sportwashing'.

We weten al 12 jaar dat het WK dit jaar doorgaat in Qatar. Wie had tegen die keuze moeten ingaan? En hebben we niet voldoende tijd gehad in actie te komen?

In de eerste plaats is het de verantwoordelijkheid van de FIFA. Zij hebben de meeste invloed op die beslissing. Maar ook België zit in de FIFA via de Voetbalbond. We hebben daar dus zeker een gedeelde verantwoordelijkheid in.

Daarnaast konden ook bijvoorbeeld de internationale gemeenschap of de VN Mensenrechtenraad hun verantwoordelijkheid nemen in het promoten en verdedigen van mensenrechten wereldwijd.

Vanuit het middenveld zelf klinkt immers al sinds 2010 de oproep om in te zoomen op de situatie van de gastarbeiders in Qatar. Jammer genoeg is dat pas heel laat opgepikt door de FIFA zelf, door de overheden en door de internationale gemeenschap. En nu is het eigenlijk al te laat. De laatste jaren zijn er wel al een aantal zaken in de positieve zin veranderd, maar daarvoor hebben wel veel mensen het leven moeten laten.

Wat is er dan allemaal veranderd de afgelopen jaren?

Er zijn een aantal wetgevende kader veranderd met enkele positieve evoluties voor de gastarbeiders. Zo werd er bijvoorbeeld een minimumloon ingesteld voor gastarbeiders. Ook het Kafalasysteem is heel erg afgezwakt. Onder dat systeem hebben gastarbeiders een sponsor, meestal hun werkgever. De gastarbeiders, die vaak uit Zuidoost-Azië, India, Nepal, Bangladesh of ook een aantal Afrikaanse landen zoals Kenia komen, zijn heel afhankelijk van de werkgever om ervoor te zorgen dat ze in Qatar geraken en de juiste vergunningen hebben.

Dat maakt dat er heel veel macht was, zeker in handen van die werkgever. En die macht werd natuurlijk misbruikt. Werkgevers zorgden er bijvoorbeeld voor dat gastarbeiders het land niet meer uit konden zonder hun toestemming of van werkgever mochten veranderen. Een deel van dat Kafalasysteem is nu wel afgezwakt, maar in de praktijk gebeuren er nog altijd veel misbruiken en is de implementatie van de nieuwe wetgeving niet goed genoeg.

Zijn de verbeteringen er gekomen door al de schijnwerpers die nu op Qatar liggen?

De veranderingen voor de gastarbeiders en in het wetgevend kader waren er waarschijnlijk niet gekomen zonder al die aandacht voor het WK in Qatar. Maar was het dat waard? Dat zou ik zeker niet zeggen, want zeker 6.500 tot 15.000 mensen hebben het leven gelaten bij de bouwwerken voor het WK. Al spreken de officiële Qatarese cijfers over 30 doden. Maar dat cijfer ligt natuurlijk belachelijk laag.

Hoe dan ook is elke dode er één te veel. Die veranderingen voor de mensenrechten zouden dus eigenlijk moeten gebeuren vooraleer zo’n land het WK mag organiseren.

De veranderingen voor de gastarbeiders en in het wetgevend kader waren er waarschijnlijk niet gekomen zonder al die aandacht voor het WK in Qatar. Maar was het dat waard?

Hoe zijn die gastarbeiders terechtgekomen in Qatar?

Vaak zijn dat mensen die het in hun thuisland financieel heel moeilijk hebben en ook daar in slechte arbeidsomstandigheden werken. Ze gaan naar Qatar met de belofte om daar goed betaald te worden. Zo kunnen ze voor hun gezin zorgen. Helaas worden ze vaak met valse voorwendselen naar daar gehaald.

Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die daar voor een appel en een ei of – onder dwang van de werkgever - zelfs voor helemaal niets werken. Echt moderne slavernij.

Wat weten we over de huidige werkomstandigheden van de gastarbeiders daar?

Er zijn natuurlijk grote verschillen tussen de werkgevers. Sommige arbeiders werken wel in goede omstandigheden, maar de meeste werken echt in een onveilige omgeving. Ze moeten 18 uur per dag werken, 7 op 7 én onder de gloeiendhete Qatarese zon. Het zijn echt gevaarlijke en mensonwaardige werkomstandigheden. En de plek waar ze wonen is vaak niet veel beter. De gastarbeiders wonen opeengepakt in een soort industriële buitenwijk van Doha in huizen die in slechte staat zijn.

Er zijn dus wel mensen daar ter plekke die nieuws over de gastarbeiders naar buiten proberen te brengen?

Je hebt in Qatar geen onafhankelijke mensenrechtenorganisaties, maar er zijn zeker wel activisten die een aantal zaken aan het licht proberen te brengen én daarvoor zelf hun leven of vrijheid riskeren.

Zo zijn er vandaag ook verschillende journalisten, activisten en politieke tegenstanders die daar in de gevangenis zitten en soms zelfs levenslang hebben gekregen omdat ze bijvoorbeeld zijn gaan betogen of artikels hebben gepubliceerd die Qatar in een slecht daglicht zetten.

Het middenveld in Qatar staat zo onder druk dat ze soms aan autocensuur doen. Het is zeker niet gemakkelijk om transparant aan informatie te geraken en nieuws naar buiten te brengen. Hetzelfde geldt ook voor Belgische journalisten. Verschillende journalisten hebben accreditatie aangevraagd voor Qatar, maar die niet gekregen. Sommigen wouden immers naast sport ook een bredere context verslaggeven, maar dat wordt enorm afgeblokt door de Qatarese overheid.

Zullen de mensenrechten terug bij af zijn na de WK-gekte?

Dat is moeilijk om in te schatten, maar het is wel belangrijk dat er aandacht en opvolging voor de situatie blijft. Natuurlijk zit je in Qatar wel met een emir die een soort van alleenheerschappij heeft. De ministers en het parlement daar zijn eerder adviserende organen met beperkte beslissingsmacht. Zo kan de emir te allen tijde zijn veto stellen als er bepaalde beslissingen worden gemaakt. In theorie kan hij dus beslissen om alle positieve evoluties terug te draaien eenmaal de beker is gegeven, maar het zou me wel verbazen moest dat gebeuren.

Mogen we nog naar het WK kijken? Kunnen we op een ethische manier voor de Rode Duivels supporteren?

Ik heb zelf ook verveeld gezeten met die vraag. Maar ik denk het wel, hé? Sport en cultuur zijn belangrijk, maar tegelijkertijd mogen we geen oogkleppen opzetten voor de mensenrechtenschendingen die in Qatar gebeuren. Ik snap zeker mensen en instanties die voor een boycot ijveren, want het is een manier om de situatie onder de aandacht te brengen. Een andere manier is politiek dialoog blijven stimuleren en blijven aan de mouw trekken van onze beleidsmakers.

Het is ook belangrijk om erover te praten met jouw vrienden en familie en ze proberen bewust te maken van de problematiek. Want er zijn zeker nog heel wat zaken die we kunnen doen om de situatie in Qatar, maar ook in België, beter te maken op het vlak van mensenrechten, bijvoorbeeld met een zorgplichtwet. Die wetgeving zorgt ervoor dat bedrijven, zoals bijvoorbeeld FIFA, juridisch en financieel ter verantwoording kunnen geroepen worden voor mensenrechtenschendingen waar zij de hand in hebben.

Op Europees niveau ligt er een voorstel klaar, maar die is op verschillende vlakken onvolledig. Op Belgisch niveau is er enkele jaren geleden een ambitieuzer wetsvoorstel gekomen, maar die ligt nu al even in de koelkast.

Mijn boodschap? Als je kijkt naar het WK, geniet van de sportieve prestaties, maar ga in dialoog over de omstandigheden waarin het toernooi plaatsvindt én probeer er mee voor te zorgen dat de zorgplichtwet er komt.

Wat doet 11.11.11 voor de situatie in Qatar?

Onze voornaamste eis is de zorgplichtwet. Daar zetten wij ons echt voor in. Je kan zelf ook mee de briefschrijfactie ondertekenen die onze beleidsmakers aanspreekt om werk te maken van een zorgplichtwet.

Dat is niet alleen nu belangrijk met de situatie in Qatar, maar ook voor mensenrechtenschendingen die wereldwijd gepleegd worden. Want dat gebeurt ook bijvoorbeeld hier in Europa. Denk maar aan de beperkingen voor LGTBQ+-personen in Hongarije of de mensen die elke nacht op straat moeten slapen in België. We moeten wereldwijd het beleid in vraag stellen en druk zetten op bedrijven en overheden. Wij bij 11.11.11 en ook onze leden hebben hier heel wat expertise over en zetten ons hier enorm voor in.

Wil jij ook dat het WK in veilige omstandigheden wordt gespeeld? Stop samen met ons mensenrechtenschendingen.

Onderteken onze brief