Mineralen voor de energietransitie: naar een koolstofarme samenleving zonder verliezers
Hoe verloopt de energietransitie op een sociaalrechtvaardige manier? Welke rol spelen energiemineralen hier in? 11.11.11, Broederlijk Delen, Bond Beter Leefmilieu, CATAPA, FairFin en Justice et Paix buigen zich erover in een nieuw dossier.
De klimaatcrisis aanpakken is cruciaal. De technologieën die nodig zijn voor een koolstofarme samenleving, dreigen een nieuwe grondstoffenrush met zich mee te brengen. We moeten ontginning tot een minimum beperken en bindende regelgeving moet respect voor mensenrechten en milieu afdwingen.
De aanpak van de klimaatcrisis vraagt een volledige koolstofarme samenleving, nog voor 2050. Enkel zo kunnen we de opwarming beperken tot maximaal 1.5 °C, een cruciale grens voor miljoenen mensen wereldwijd.
De drastische omslag die deze uitdaging vraagt omvat verschillende aspecten, zoals de inzet op hernieuwbare energie en een nieuwe kijk op mobiliteit. De vereiste technologieën kunnen een sterke stijging van de wereldwijde vraag naar grondstoffen met zich meebrengen. De mijnbouw die daarvoor nodig is, brengt vandaag gigantische ecologische en menselijke risico's met zich mee.
In een nieuw dossier van 11.11.11 samen met Broederlijk Delen, Bond Beter Leefmilieu, CATAPA, FairFin en Justice et Paix, gaan we in op de mogelijke risico's en de oplossingen om te garanderen dat de transitie naar een koolstofarme samenleving op een sociaal rechtvaardige manier kan verlopen. We zoomen op basis van onderzoek, uitgevoerd door onderzoeksbureaus VITO en Profundo, ook verder in op wat dit voor België betekent en welke rol ons land kan spelen.
Mijnbouw: nog steeds een probleem
Mijnbouw gaat nog al te vaak gepaard met negatieve ecologische en menselijke gevolgen. Volgens het Business & Human Rights Resource Centre zijn de 37 grootste kobalt-, koper-, lithium-, mangaan-, nikkel- en zinkbedrijven in de laatste jaren betrokken bij 167 zaken over mensenrechtenschendingen.
De reserves van deze grondstoffen bevinden zich bovendien grotendeels buiten Europa en in fragiele landen. Daardoor vormen deze grondstoffen mogelijke bronnen voor toegenomen fragiliteit, conflict en geweld.
Dat de grondstoffen voornamelijk ontgonnen worden in het globale Zuiden, dreigt de wereldwijde ongelijkheid te vergroten en staat dus lijnrecht tegenover de idee van klimaatrechtvaardigheid.
De rol van België
In het dossier bekijken we wat dit betekent voor België. Gebaseerd op een onderzoek van onderzoeksbureaus VITO en Profundo, gaan we aan de hand van verschillende scenario's naar 100% hernieuwbare energie en een mobiliteitsshift in 2050 in op de mogelijke risico's en oplossingen.
We stellen vast dat er in alle scenario's sprake is van een toename van de vraag naar cruciale energiemineralen, maar dat politieke en technologische keuzes een groot verschil kunnen maken. Het gevoerde beleid moet de samenleving in de richting sturen van een lager energie- en materiaalgebruik door maximaal in te zetten op circulaire strategieën in alle sectoren. Ook onderzoek en productdesign moeten gestuurd worden door het beleid, zodat het recyclagepotentieel van grondstoffen sterk verhoogt.
Klimaatdoelstellingen, duurzame ontwikkeling en respect voor mensenrechten gaan hand in hand. België en Europa hebben een verantwoordelijkheid om te garanderen dat beleidskeuzes en producten op onze markt niet bijdragen aan problemen elders.
Echter stellen we vast dat er in elk geval op de korte termijn nog extra ontginning van grondstoffen als lithium en kobalt nodig zal zijn. We lichten verschillende cases van problematische ontginningen, die nu al plaatsvinden, uit. Een toename van de ontginning van deze grondstoffen, dreigt deze problemen te verergeren.
Het is daarom essentieel om tegelijk in te zetten op regulering die garandeert dat ontginning gebeurt met respect voor mensenrechten en milieu en met toestemming van lokale gemeenschappen. De huidige regelgeving daarover beperkt zich vaak tot vrijwillige initiatieven of wordt onvoldoende toegepast.
We vragen de internationale en nationale wetgeving om due diligence in de hele toeleveringsketen te garanderen. België en Europa hebben een verantwoordelijkheid om te garanderen dat grondstoffen en producten op onze markt niet bijdragen aan problemen elders. Enkel zo kan de transitie naar een koolstofarme samenleving eerlijk verlopen.
Klimaatcrisis beperken cruciaal
Tot slot merken we op dat de problemen rond energiemineralen die in dit dossier aangekaart worden, in geen geval een argument vormen om de noodzakelijke beweging wég van fossiele brandstoffen naar 100% hernieuwbare energie af te zweren of uit te stellen. Ook de ontginning van fossiele brandstoffen brengt ecologische en sociale problemen met zich mee en bovendien leidt de klimaatcrisis op zich tot schendingen van mensenrechten.
Het Akkoord van Parijs is en blijft het kader. Maar, zoals in dat akkoord ook werd vastgelegd, is het cruciaal dat de klimaatdoelstellingen, andere duurzame ontwikkelingsdoelstellingen en respect voor mensenrechten hand in hand gaan.
Om dat te realiseren, is het belangrijk om het klimaatbeleid in lijn te brengen met de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen, dat beleid ook vertrekt vanuit de doelstelling om de vraag naar (energie)mineralen te minimaliseren en dus de keten te sluiten, en dat er garanties zijn dat de ontginning die wel nog moet gebeuren verloopt met respect voor mensenrechten en het milieu. We formuleren in dat verband concrete aanbevelingen voor Belgische en Europese beleidsmakers.
