Een financiële transactietaks in de EU voor de heropbouw na corona?
Tijdens de Europese Raad nu donderdag en vrijdag, staat onder andere een financiële transactietaks op de agenda. Het Europese Parlement is al langer vragende partij voor zo’n taks. Op die manier is de EU niet enkel afhankelijk van donaties van de lidstaten én wordt de grote vermogens om een inspanning gevraagd.
De coronacrisis veroorzaakt de ergste wereldwijde recessie sinds de Tweede Wereldoorlog. Eén van de voorgestelde beleidsmaatregelen door de Europese Commissie is het maken van een herstelplan ‘Next generation EU’ ter waarde van €750 miljard. Voor de financiering van het bredere EU post-Covid-plan en de Europese Green Deal zijn nieuwe middelen nodig. De Europese Commissie en het Europees Parlement roepen de lidstaten op om een ambitieuze begroting goed te keuren die met eigen middelen wordt gefinancierd, waaronder de belasting op financiële transacties.
EU heeft nood aan eigen middelen
Op 16 september 2020 gaf het Europees Parlement groen licht voor het herstelplan ‘Next Generation EU’ dat de Europese Commissie voorstelde. Daarvoor met 750 miljard geleend worden. De vraag is hoe deze gemeenschappelijke schuld, die onder andere als doel heeft om de meest kwetsbare lidstaten te ondersteunen, terugbetaald zal worden. Het Parlement vraagt nu van de Raad om de gemeenschappelijke lening te koppelen aan de mogelijkheid voor de Unie om eigen inkomsten te innen. Zo is de EU niet langer uitsluitend afhankelijk van de begrotingsbijdragen van de lidstaten. Dit zou de EU extra begrotingsmarge geven maar vooral ook voorkomen dat lidstaten op lange termijn opgezadeld worden met afbetalingen van schuld die de EU aangaat.
Het Parlement stelt verschillende bronnen van inkomsten uit eigen middelen voor zoals enkele ecofiscale maatregelen (o.a. een heffing op niet-gerecycleerd plasticafval, inkomsten uit de veiling van emissierechten en een carbon border tax), een belastingheffing op digitale diensten, een belasting op financiële transacties en de invoering van een gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting. Die laatste maatregel moet mismatches tussen nationale belastingsystemen tegengaan en voorkomen dat bedrijven misbruik maken van de verschillende belastingensystemen in de EU.
Een Europese financiële transactietaks kan al vanaf 2024 meer dan 50 miljard euro per jaar opleveren.
De laatste twee voorstellen zouden de meeste inkomsten genereren. De gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting zou enkele tientallen miljarden euro's aan jaarlijkse inkomsten kunnen genereren, maar waarschijnlijk pas op langere termijn. Een Europese financiële transactietaks kan al vanaf 2024 meer dan 50 miljard euro per jaar opleveren. De raming is gebaseerd op het voorstel van de Commissie om aandelen en obligaties te belasten tegen 0,1% en derivaten tegen 0,01%. Een uniforme belasting van 0,1% op alle financiële transacties zou het mogelijk maken veel hogere bedragen te mobiliseren.
Weg met het Gruyère-syndroom
Het idee om internationale financiële transacties te belasten wordt al tientallen jaren gesteund door economen en middenveldorganisatie. In 2011 stelde de Commissie voor om een Europese belasting op aandelen, obligaties en derivaten in te voeren. Het voorgestelde percentage bedroeg 0,1% op aandelen en obligaties en 0,01% op derivaten en zou 31,5 miljard euro per jaar kunnen opleveren. De Commissie stelde ook voor om de belasting op valutatransacties te integreren, waardoor volgens haar ramingen jaarlijks 54 miljard euro had kunnen worden gemobiliseerd, maar de lidstaten sloten deze optie echter direct uit. Dit voorstel, gesteund door de Frans-Duitse as, wordt al sinds 2012 besproken door een tiental lidstaten (via de enhanced cooperation procedure), die maar niet tot een akkoord komen.
In maart 2017 slaagden die landen er niet in om zelfs een veel minder ambitieuze transactietaks in te voeren. Dit compromis bevatte allerlei vrijstellingen zoals ondernemingen waarvan de financiële transacties minder dan de helft van hun jaaromzet uitmaken en transacties met overheidsschulden of obligaties. Het aantal vrijstellingen was zodanig dat de Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schäuble, het compromisvoorstel dat op tafel lag uiteindelijk omdoopte tot "gruyère vol gaten”. Daarbij wees hij landen als België op hun problematische houding door nieuwe vrijstellingen te eisen. Het "gruyère voorstel" zou allerlei mogelijkheden bieden aan financiële actoren om aan deze belasting te ontsnappen. De raming van de inkomsten op basis van het compromisvoorstel van maart 2017 werd geschat op slechts 22 miljard euro.
Het compromis dat op tafel lag werd uiteindelijk niet aangenomen. Ondertussen kwam er een nieuw voorstel uit de bus dat alleen maar zwakker werd. Naast de terughoudendheid van sommige lidstaten speelden de verkiezingen in Frankrijk en daarna in Duitsland daarbij een rol. De nieuwe ontwerpbelasting is uiterst beperkt, naar het voorbeeld van de belasting in Frankrijk van 0,3 procent die alleen wordt toegepast op Franse bedrijven met een marktkapitalisatie van meer dan een miljard euro en alleen op transacties voor de aankoop van aandelen in contanten die dagelijks worden geregistreerd. Met andere woorden, deze belasting is niet van toepassing op derivaten, die nochtans driekwart van de inkomsten uit een Europese belasting zou vertegenwoordigen. En ook niet op hoogfrequente handel door software die werkt met nanoseconde-algoritmen en die bijna de helft van de Europese beurstransacties vertegenwoordigt. Een dergelijke belasting zou nauwelijks inkomsten genereren en staat mijlenver van het oorspronkelijke project.
Een belasting op financiële transacties zou geen negatief effect hebben op de reële economie. Maar alleen op speculatieve transacties die gebaseerd zijn op een veelvoud aan korte termijntransacties en net bijzonder riskant zijn voor de reële economie.
Het momentum van het post-covid plan en de Green Deal
De noodzaak om eigen middelen te innen voor de financiering van het Next Generation Plan en de Green Deal heeft het debat heropend over het belang van een financiële transactietaks. Met een geschatte opbrengst van 50 miljard per jaar, zou een dergelijke belasting het niet alleen mogelijk maken om de gemeenschappelijke lening van het Next Generation-plan terug te betalen, maar ook om meer dan 35 miljard op te halen voor de financiering van de Green Deal.
Een belasting op financiële transacties zou geen negatief effect hebben op de reële economie. Maar alleen op speculatieve transacties die gebaseerd zijn op een veelvoud aan korte termijntransacties en net bijzonder riskant zijn voor de reële economie. Ook zal een Europese belasting niet leiden tot een kapitaalvlucht uit de EU. De door de Europese Commissie voorgestelde belasting is immers gebaseerd op het tweeledige principe van uitgifte en verblijf, waardoor het zich vestigen buiten de EU geen uitweg biedt om de belasting te vermijden.
De Commissie en het Parlement hebben zich uitgesproken voor de invoering van een belasting op financiële transacties in het kader van de begroting 2021-2027. Europa heeft een historische kans om aan een fiscaal rechtvaardige post-Covid heropbouw te werken. De Raad, die op 15 oktober bijeenkomt, moet ophouden met treuzelen.
