Onrust in Congo: 5 vragen en antwoorden over de poging tot staatsgreep

Op de ochtend van zondag 19 mei was er een poging tot staatsgreep in Kinshasa. Enkele tientallen gewapende mannen drongen binnen in het presidentieel paleis en de residentie van kandidaat-parlementsvoorzitter Vital Kamerhe. De aanval werd uiteindelijk gestopt door veiligheidsagenten en het Congolese leger. Er vielen minstens vier doden, onder hen twee veiligheidsagenten en politiek oppositieleider Christian Malanga, die ook gelinkt wordt aan de gewapende aanvallers. Sinds de aanval circuleert er een overvloed aan informatie, maar er is nog veel onduidelijkheid over het motief van deze aanval.

Ook wie er exact achter de aanval zat, is nog niet bevestigd, maar er zouden zowel personen met Congolese als buitenlandse nationaliteit zijn opgepakt, waaronder verschillende leden van de oppositiepartij United Congolese Party (UCP). Deze politieke partij opereert vanuit Washington en heeft als doel de Congolese diaspora wereldwijd te verenigen en vertegenwoordigen. De voorzitter van de UCP, Christian Malanga, werd gedood tijdens de aanval. Zijn ambitie was om het nieuwe Zaïre op te richten, het vroegere Congo onder de dictatuur van Mobutu. Of dit ook het ultieme doel was van de poging tot staatsgreep is nog zeer onduidelijk.  

Het gemak waarmee de gewapende mannen zijn kunnen binnendringen, roept heel wat vragen op bij de Congolese bevolking en vormt de aanleiding voor verschillende complottheorieën. Sommigen wijzen beschuldigend naar buurland Rwanda als brein achter de aanval. Het land is medeplichtig aan het conflict in Oost-Congo, maar ontkent alle betrokkenheid.

Er wordt ook met de vinger gewezen naar de VS, naar Israël. De vele complottheorieën vormen een groot risico voor het aanwakkeren van het antiwesters sentiment dat er al in Congo leeft. Steeds meer mensen stellen zich vragen bij de dubbele standaarden van vele Europese lidstaten, België en de VS. Enerzijds zetten we humanitaire missies naar Congo op, maar anderzijds profiteren we van de grondstoffen die het land uitgaan en sluiten we hiervoor deals af met Rwanda. 

"Er bestaat grote angst over hoe de Congolese overheid, en in het bijzonder president Tshisekedi, met de situatie zal omgaan. Er is opgeroepen tot een versterking van de veiligheid, maar dit mag de civiele ruimte niet beperken. Deze gebeurtenis kan mogelijk ook worden gebruikt om de toch al verzwakte oppositie, sinds de verkiezingen van december, verder te onderdrukken. De overheid zou de aanval ook kunnen gebruiken om de herinvoering van de doodstraf te legitimeren om de daders te straffen. Dat is zeer zorgwekkend, want geen enkele gebeurtenis rechtvaardigt zo’n onmenselijk beleid.”

"De recent benoemde parlementsvoorzitter Vital Kamerhe was een van de doelwitten tijdens de aanval, maar het is nog niet duidelijk waarom precies hij een doelwit was."

De Amerikaanse ambassade heeft aangegeven dat zij een onafhankelijk onderzoek zal steunen, omdat enkele van de gearresteerde personen de Amerikaanse nationaliteit hebben. Ook vanuit de regio zijn verschillende reacties gekomen, waaronder van de Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap SADC. Ook zij steunen het onderzoek.  

De Europese lidstaten, waaronder België, blijven verrassend stil. De reden hiervoor is onduidelijk: Is er nog onvoldoende informatie beschikbaar? Of is deze gebeurtenis gewoon niet belangrijk genoeg voor hen?  

Naar aanleiding van deze poging tot staatsgreep roept 11.11.11, samen met haar Congolese partners, aan België op om:

1. Een onafhankelijk onderzoek te steunen om de vele onduidelijkheden uit te klaren.
2. Maatregelen te nemen tegen het haatdiscours, aangezien dit de stabiliteit bedreigt.  
3. De civiele ruimte, en dus ook het werk van onze partners, te monitoren en beschermen.
4. Publiekelijk te blijven pleiten tegen de herinvoering van de doodstraf.  

Momenteel zijn er nog te veel veronderstellingen, er wordt naar verschillende daders gewezen, en er zijn vragen over de motivatie achter deze aanval. Zowel vanuit België als uit de internationale gemeenschap moet in de eerste plaats een onafhankelijk onderzoek gesteund worden.